Blaauwe trappen, deze woorden konden in de achtiende eeuw voorkomen in het spreekwoord: Ik zal hem de blaauwe trappen doen opgaan. Wat betekent: Ik zal hem voor het gerecht slepen, verwijzend naar de blauwstenen trappen van het stadhuis of rechtsgebouw in sommige Nederlandse steden. Of mensen spraken over de Blaauwe Trappen als ze de Brederodeberg bedoelde, het hoogste duin van Nationaal Park Zuid Kennemerland. Dit duin was voorzien van een blauwstenen trap, naar ik mag aannemen na een duik in de archieven. Maak met mij een vlucht door de geschiedenis van deze trappen in een decor van duinen, landgoederen en stichtingen.
Hoogsigtenburg
In 1573 werd Kasteel Brederode in brand gestoken door de Spanjaarden en viel de ruïne ten prooi aan stuifzand. Ter hoogte van deze kersverse ruïne was toen een buitenverblijf en blekerij gesitueerd, tegen de hoogste duinen, de Meerenberg, aan. Deze berg zit aan de noordkant vast aan de Brederodeberg. Ik weet trouwens lang niet zeker of de Meerenberg zo heet. Het schijnt ooit ook Zusterberg geheten te hebben. Maar in dit artikel hou ik het even op Meerenberg.
Een eeuw later staat de bebouwing hier bekend als hofstede met de naam Hoogsigtenburg, zoals te zien is op dit kaartje.
Jagtlust
Omstreeks 1730 werd het landgoed door een nieuwe eigenaar hernoemd naar Jaglust. Niet onbelangrijk om te vermelden is dat de Brederodeberg onderdeel was van dit landgoed.
Chinese Tempel
Op deze tekening van om en nabij 1760 zie je de Brederode Berg met de Blauwe Trappen en de Chinese tent of tempel.
Sterrenbos
Op onderstaand kaartje uit 1821 zie je hoe het landgoed is ingericht. Waar de paden van het sterrenbos samenkomen bevindt zich de hofstede, dat via de hoofdlaan zicht gaf op de Ruïne van Brederode. Het wormvormig aanhangsel onderaan is waar de Brederoodse beek ontsprong.
Te koop
In 1820 staat er een advertentie in de krant met de te koop staande buitenplaats Jagtlust. De ſ in de oude teksten hieronder is geen f maar een lange s. Deze schrijfwijze was ooit gebruikelijk. Uiteindelijk verving de moderne s de ſ.
UIT DE HAND TE KOOP, geheel of gedeeltelijke JAGTLUST, met de HUIZING daarop ſlaande, benevens de aangelegen BLAAUWE TRAPPEN, alom bekend door deszelfs uitmuntend wijduitgeſtrekte Gezigten.
Opregte Haarlemsche Courant
De verkoop van Jagtlust duurde blijkbaar lang, want na 1827 zie ik de advertentie pas niet meer verschijnen. In ieder geval zie je hier dat de Brederodeberg onderdeel uitmaakte van dit landgoed.
In een ‘vervallen’ ſtaat
In 1822 verschijnt er een boek met de lange titel: Reis door het koninkrijk der Nederlanden en het Groothertogdom Luxemburg voor jonge lieden. Hierin worden de betreffende trappen genoemd. Blijkbaar zijn ze hier al niet heel nieuw meer:
Wat verder beklommen wij hier een hoog duin, de Blaauwe Trappen genomend, welke trappen men ook nog, ſschoon in een ‘vervallen’ ſtaat, onderſcheiden kan,. Heerlijk was het gezigt, hetwelke wij van hier genoten. Regt vóór ons zagen wij de Zandpoort, verder op, den Slaperdijk met Spaarndam en Spaarnwoude; het IJ vol zeilende ſchepen, en de rijke Zaankantfch dorpen met derzelfder duizende molens; Haarlem in zijne hooge bomen verſcholen, en het groote Amſterdam met zijne veelvuldige torens in eenen ligten nevel gehuld. Aan den voet van het duin lag Bloemendaal met deszelfs veelvuldig bleekerijen in bekoorlijke, landelijke rust; als men zich omkeerde, zag men de ſtatige Noordzee met hare bruiſende golven, en eenige ſchepen, elke in verſlillende rigtingen dezelve doorkliefden. Eindelijk ſchitterden hier en daar eenige nederigge of meer fierlijke landhuizen uit het welig boomgewas door;
A. B. van MEERTEN, Geb. S C H I L P E R O O R T
In 1823 is er een kaartje met daarop de naam Blaauwe Trappen, ook weer met het wormvormige aanhangsel, het begin van de Brederoodse beek in een duininham.
Plan beplanting
In 1830 zou er een plan zijn geweest voor het beplanten van de Brederosche duinen. Dit plan is niet uitgevoerd en weer op tafel gekomen in 1862 en vervolgende ook weer niet uitgevoerd.
Blaauwe Trappen in kleur
Op onderstaande tekening uit (ergens tussen 1786-1842) staan de waarschijnlijke daadwerkelijke Blaauwe Trappen. Hoewel de tekening in kleur is, kan je hier niet echt zien dat de trap blauw is. Het lijken hier verticale houten schotten tegen een zandheuvel. Omdat deze tekening geen exacte datum heeft, kan ik uit de staat van de trappen afleiden dat deze tekening eerder uit 1842 is dan uit 1786. In de Zandpoort een blad over de historie van Santpoort en omgeving vermeld dat dit de Blaauwe trappen zijn en dat dit de plek is van van het toekomstige sanatorium Brederodeduin. Dat zou dus betekenen dat de beroemde trappen zich aan de andere kant (oostzijde) bevonden dan de huidige trappen. Dat was voor mij een verrassing. Ook wordt er melding gemaakt van de ‘Amoureuze Beek’, oftewel de Brederoodse beek, die ontspringt hier, en loopt langs de bergweg naar de Ruine van Brederode. Anno 2025 zie nog een resterend stuk van deze beek in het Burgemeester Rijkenspark. Via duikers mondt deze uiteindelijk uit op de Delft.
Gesticht voor krankzinnigen
Ter hoogte van dit landgoed werd aan de oostkant van de Bergweg, op een steenworp afstand van de Brederodeberg, in 1849 Geneeskundig Gesticht voor krankzinnigen Meer en Berg gebouwd.
Hout of steen?
In 1867 verschijnt het boek Album der Natuur. Hier zou dan blijken dat de Blaauwe Trappen ooit van (blauwe?) steen waren. En waren die dan vergelijkbaar met de blauwstenen trappen van stadhuizen en rechtsgebouwen uit die tijd? Ik weet niet goed wat ik me daarbij moet voorstellen. Daarna zouden ze de trap dus hebben vervangen door houten treden.
De helling is hoog en vormt verscheidene schilderachtige bogten. Van onder tot boven is zij met groote, woest dooreenstaande, kromme, knoestige, dikwijks horizontaal overhangende bomen, meest eiken, bedekt; daartussen groeijen beuken en popels. De grond en de oude stammen zijn dik met donkergroen mos bekleed en herinneren aan Saxenburg, Elswoud en Vogelenzang. Smalle paadjes leiden omhoog; nu en dan met houten trapjes voorzien, die het opstijgen niet gemakkelijker maken. De oude steenen trappen zijn verdwenen, maar zooals het bosch nu is, moet het ook geweest zijn in den grafelijken tijd.
Even verderop lees ik een gedicht waaruit blijkt, dat er in het begin van de 17e eeuw nog herten rondliepen. Die liepen er in 1867 dus al ruim 200 jaar niet meer.
Jaglust gesloopt
In 1877 werd een deel van de gebouwen van Jagtlust gesloopt.
Chineeschen tempel weg
In 1878 verschijnt Wandelingen door Nederland met pen en potlood, deel 3 van Jacobus Craandijk:
Wij beklimmen het steile duinpad, dat ons aanvankelijk door liet digte struikgewas, later langs de open duinhelling, naar boven voert. Den bontgekleurden Chineeschen tempel, die hiervoor eenige jaren stond, toen Meerenberg nog het buitenverblijf der familie van Hoorn was, vinden wij niet meer. Maar wij betreuren dat kunstgewrocht niet, want wij hebben beter dingen te zien! Hier zijn wij op de beroemde blaauwe trappen, te midden der woeste duinwereld.
Jacobus Craandijk
Rustieke leuning
In 1884 verschijnt het boek Verspreide verhalen in proza. Fictie dus, maar tegen een decor dat waarschijnlijk wel klopt. De trap bestond toen uit houten richels en rustieke leuning:
Hadt ge daarentegen de zuid-westelijk richting verkozen, links af langs de bosſchaadje (die mede reeds tot Jachtlust behoorde), dan waart ge binnen weinige minuten in het duin gewest, aan de plaats die de Blaauwe Trappen heet en de glooying is van een hoogen duingroep, langs welker van aſſtand tot aſſtand uit het zand ſtekende houten richels en rustieke leuning, de goede Haarlemsche burgerij vroeger menigen Zondag naarboven ſteeg, om het heerlijk uitzicht over het omliggende landſchap tot aan de Beverwijk, Amsterdam, Haarlem, en de zee te genieten.
Beplanting
Eindelijk. Na vele voorstellen, onderzoeken, plannen en uitstellingen is men in 1909 eindelijk begonnen met de aanplant. Het terrein van voormalig Jaglust werd in 1927 verkocht aan het Geneeskundig Gesticht voor krankzinnigen Meer en Berg, later Provinciaal Ziekenhuis of afgekort P.Z. geheten (nu een exclusief terrein met tot villa’s en dure appartementen omgebouwde instellingsgebouwen). Het deel ter hoogte van de Brederodeberg werd in 1929 als arbeidstherapie aangeplant door patiënten van het gesticht.
Brederodeduin
In 1927 werd ter hoogte van het wormvormige pad naar de Brederodeberg een sanatorium van de Haarlemse Vereniging tot bestrijding van tuberculose gebouwd. Het kreeg de naam Brederodeduin. De grond behorende bij deze gebouwen reikt tot de top van de berg. De voet van het duin werd afgegraven om daar het gebouw te plaatsen, beschut tegen noorden- en westenwind. Er werden lighallen op het zuidoosten gebouwd. De kinderlighal was iets hoger gelegen en had naar verluid een pad naar de top. Het verhaal gaat dat een patiënt, om te bewijzen dat hij of zij volledig genezen was, het achterliggende steile duin moest beklimmen. Als dat lukte mocht de patiënt naar huis.
Het sanatorium werd gesloten in 1970. De lighallen worden, op 1 na, afgebroken en er worden verstandelijk gehandicapten gehuisvest. In de jaren 90 werd het complex verkocht voor 1,2 miljoen gulden. Het hoofdgebouw werd gesplitst in 4 woningen en kwamen in particuliere handen.
Zwembad
In 1937 werd op het noordelijk gedeelte van het voormalige Jaglust een zwembad aangelegd. De overblijfselen van dit zwembad zijn anno 2025 nog steeds zichtbaar als je vanaf de voet van de Brederodeberg het Wezepad neemt richting duiningang Duin en Kruidberg.
Openluchttheater
In het kader van het eeuwfeest in werd in 1949 een door patiënten gebouwd openluchttheater in gebruik genomen. Anno 2025 zijn de banken en het decor reeds lang verdwenen, maar je kunt nog goed zien waar dit openluchttheater zich bevond.
Natuurmonumenten
In 1994 werd voormalig Jaglust verkocht aan Natuurmonumenten waarmee het een beschermde status kreeg. Zo beschermd dat het niet legaal toegankelijk is.
Bordje
Voor zolang ik daar al kom staat bovenaan de trap dit bordje. Zoals je kunt zien is het wat verweerd. Op een dag was het bordje weg.
Na enkele jaren afwezigheid was het weer terug, als nieuw.
Strava-segment
Ergens waar het wormvormig pad ophoud begint er een Strava-segment met de naam Met de paarden omhoog. Dit is een steile klim langs het hek van deze huizen naar de top van de Brederodeberg. Ik gebruik dit segment regelmatig om bergbenen te kweken. Dan probeer ik een flink aantal keer hier omhoog en omlaag te lopen. Dat mocht al niet, omdat je je alleen op de officiële paden mag begeven, maar sinds enige jaren hebben ze op de top nog een extra bordje Verboden toegang neergezet. Wetende dat ik hier een boete riskeer, loop ik hier desondanks toch.
Geef een reactie